Export Satsuma

Słynąca z delikatnego, spękanego szkliwa i bogatych zdobień naszkliwnych w kolorze złotym i polichromowanych emalii, ceramika Export Satsuma była produkowana głównie na rynki zachodnie. Misterne sceny z postaciami, pejzażami i motywami kwiatowymi są przykładem kunsztu i bogatego stylu, dzięki którym ceramika ta stała się cenionym obiektem kolekcjonerskim na całym świecie.

„Export Satsuma” odnosi się do stylu japońskiej ceramiki fajansowej, produkowanej głównie w regionie Satsuma (obecnie prefektura Kagoshima) i innych ośrodkach ceramicznych w Japonii pod koniec XIX i na początku XX wieku, specjalnie na rynki zagraniczne. Charakteryzująca się misternymi zdobieniami, złoceniami i misternymi scenami figuralnymi, Export Satsuma stała się bardzo poszukiwana w Europie, Ameryce Północnej i poza nią, szczególnie w okresie „Meiji” (1868–1912).

Historia

Naczynia Satsuma powstały na początku XVII wieku i zostały wprowadzone do Japonii przez koreańskich garncarzy podczas japońskich inwazji na Koreę (1592–1598). Wczesne wyroby były prostymi, ciepłymi w tonacji naczyniami glinianymi z subtelnymi szkliwami.

Wraz z otwarciem Japonii na Zachód w połowie XIX wieku, garncarze dostosowali swoje techniki, aby trafić w gusta zagranicznych odbiorców. Dało to początek Export Satsuma, bardziej ozdobnemu stylowi produkowanemu w dużych ilościach na wystawy międzynarodowe, jako podarunki dyplomatyczne i produkt eksportowy.

Kluczowe punkty historyczne

• 1867 – Naczynia Satsuma pojawiły się w Europie na Międzynarodowej Wystawie Światowej w Paryżu, wzbudzając zainteresowanie zagraniczne.
• 1873–1900 – Szczyt produkcji na rynki eksportowe, zbiegł się z udziałem Japonii w licznych wystawach światowych.
• Późny okres Meiji – Produkcja rozprzestrzeniła się poza Satsumę, do Kioto, Osaki i Jokohamy, co doprowadziło do różnic w stylu i jakości.

Cechy

Eksportowe wyroby z Satsumy są zazwyczaj rozpoznawalne po:

• Korpus: Kremowa, w kolorze kości słoniowej ceramika z delikatną, spękaną glazurą (kan-nyū).
• Dekoracja: Gęste, kolorowe emalie nałożone na szkliwo w połączeniu z bogatymi złoceniami.
• Tematy: Pejzaże, sceny dworskie, bóstwa buddyjskie i motywy z życia codziennego.
• Faktura: Bogata, wypukła emalia (moriage) w niektórych wysokiej jakości egzemplarzach.

Typowe elementy dekoracyjne

• Wzory brokatowe inspirowane tkaninami.
• Postacie mitologiczne, takie jak Kannon, Jizō czy Shōki.
• Sceny przyrodnicze z kwiatami wiśni, piwoniami lub chryzantemami.
• Epizody historyczne z japońskiej literatury lub folkloru.

Główne ośrodki produkcyjne

Kioto

• Znane z drobnych detali, delikatnych pociągnięć pędzlem i eleganckiego złocenia.
• Warsztaty takie jak Kinkōzan i Yabu Meizan zyskały międzynarodową sławę.

Jokohama

• Specjalizowały się w dużych, efektownych eksponatach wystawowych dla zachodnich kolekcjonerów.
• Często stosowano jaskrawe kolory i bogatsze złocenia.

Osaka i Kobe

• Produkowano zarówno towary wysokiej jakości, jak i masowe.
• Wiele przedmiotów eksportowano przez te ruchliwe miasta portowe.

Znaki i sygnatury

Elementy Satsumy eksportowej często noszą znaki na podstawie, zazwyczaj w kolorze złotym na czerwonym tle. Typowe elementy to:

• Godło klanu Shimazu (władców Satsumy) w kształcie koła z krzyżem.
• Inskrypcje kanji z nazwą garncarza lub warsztatu.
• Frazy takie jak „Dai Nippon” (Wielka Japonia), podkreślające dumę narodową.

Kolekcjonerskość i współczesne postrzeganie

Chociaż masowa produkcja doprowadziła do zróżnicowanego poziomu jakości, Satsuma eksportowa nadal jest obiektem kolekcjonerskim. Najwspanialsze egzemplarze są cenione za:

• Nadzwyczajne umiejętności malowania miniatur.
• Złożone sceny narracyjne.
• Doskonały stan z minimalnymi ubytkami złocenia.

Czynniki wpływające na wartość

• Renoma artysty (np. Yabu Meizan, Namikawa Yasuyuki).
• Poziom szczegółowości i precyzja malowania.
• Rozmiar i niepowtarzalność formy.
• Stan emalii i złoceń.

Znane przykłady

• Wazony do ekspozycji w europejskich salonach.
• Serwisy do herbaty łączące motywy japońskie z zachodnimi kształtami.
• Figurki przedstawiające bogów, samurajów lub gejsze.
• Tabliczki i talerze przeznaczone do ekspozycji ściennej.

Dziedzictwo

Satsuma eksportowa jest zarówno produktem adaptacji Japonii do globalnego handlu, jak i wyrazem tradycyjnego rzemiosła ukształtowanego przez zachodnie gusta. Dziś stanowi świadectwo wymiany kulturowej epoki Meiji, równoważącej krajowe tradycje artystyczne z wymaganiami rynku międzynarodowego.

Bibliografia

1. Impey, Oliver. „Japońska Satsuma eksportowa, 1867–1914”. Londyn: British Museum Press, 2002.
2. Ayers, John. „Sztuka japońskiej porcelany”. Londyn: Sotheby's Publications, 1982.
3. Cortazzi, Hugh. „Japonia i świat wiktoriański”. Londyn: Routledge, 2013.
4. Gisela Jahn. „Ceramika Meiji: Sztuka japońskiej porcelany eksportowej i wyrobów Satsuma, 1868–1912”. Monachium: Prestel, 1989.
5. Franks, Sir Augustus W. „Japońska ceramika”. Londyn: South Kensington Museum, 1880.